Το ιδιωτικό μοντέλο στην παροχή ύδρευσης έχει αποτύχει στις
χώρες όπου έχει εφαρμοστεί: έφερε τη γιγάντωση του εμπορίου εμφιαλωμένου νερού,
τη χειροτέρευση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την τιμολογιακή αύξηση. Οι πόλεις
που το εφάρμοσαν –ακόμη και στη Γαλλία και τη Γερμανία–το εγκαταλείπουν.
Ωστόσο, η τρόικα και η κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου-Κουβέλη επιμένει να το
εφαρμόσει στην Ελλάδα. Γιατί;
Του Κώστα Μαριόγλου*
Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που ο διψασμένος
περαστικός σταματούσε στη βρύση της πλατείας για να πιει νερό. Πάει καιρός από
τότε που οι χαρούμενες φωνές των παιδιών αντιλαλούσαν τα καλοκαίρια στις
γειτονιές γύρω απ’τις δημόσιες βρύσες και ο νεροπόλεμος σηματοδοτούσε το
τέλος της σχολικής χρονιά. Οι εποχές αυτές έχουν περάσει, ελπίζω όχι δίχως
επιστροφή.
Δύο δεκαετίες πριν ξεκίνησε η ιδιωτικοποίηση των εταιρειών
ύδρευσης και αποχέτευσης Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Η εισαγωγή των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ
στο χρηματιστήριο σηματοδότησε το τέλος εποχής του κοινωνικού αγαθού και την
μετατροπή του σε εμπόρευμα. Έτσι έκανε την εμφάνισή του και στη χώρα μας το
εμπόριο εμφιαλωμένου νερού και σήμερα είναι ένας πολύ επικερδής κλάδος για τις
τοπικές αλλά και πολυεθνικές εταιρείες. Η ποιότητα του εμφιαλωμένου σε πολλές
περιπτώσεις είναι σαφώς κατώτερη αυτής του δικτύου σε διάφορες περιοχές. Παρ’
όλα αυτά η μεθοδευμένη συκοφάντηση του νερού της βρύσης μας κάνει όλο και
περισσότερους συμπολίτες μας να στρέφονται στο εμφιαλωμένο νερό.
Η διαφορά κόστους κτήσης είναι κάτι που δεν χρειάζεται
ιδιαίτερη ανάλυση. Ένα μπουκάλι εμφιαλωμένου νερού κοστίζει όσο περίπου 70
μπουκάλια νερού βρύσης και σε μερικές περιπτώσεις ακόμη και όταν η ποιότητα στο
χώρο εμφιάλωσης είναι εφάμιλλη αυτής του νερού της βρύσης, η συνθήκες
αποθήκευσης και μεταφοράς μεταβάλλουν τα χαρακτηριστικά του προς το χειρότερο.
Έτσι, καταλήγουμε να απολαμβάνουμε με ευχαρίστηση τη δροσιά του πληρώνοντας 70
φορές περισσότερο και σε μερικές περιπτώσεις επιβαρύνοντας την υγεία μας. Αν
πραγματικά τα χρήματα που πληρώνουμε για το νερό που φτάνει στη βρύση μας δεν
γινόντουσαν μερίσματα και κέρδη αλλά επενδύσεις στη βελτίωση των υποδομών των
εταιρειών ύδρευσης πόσο καλύτερη θα ήταν η ποιότητα του ήδη καλού νερού
που μας παρέχουν;
Η κοινή γνώμη έχει σίγουρα δίκιο όταν καταλογίζει ευθύνες
στην λειτουργία του κρατικού μοντέλου. Συμφωνούμε οι περισσότεροι σε μεγάλο
βαθμό ότι οι κρατικές υπηρεσίες δεν λειτουργούν όπως θα θέλαμε. Σε τι όμως
πραγματικά οφείλεται αυτό; Είναι οι εργαζόμενοι υπεύθυνοι για τα προβλήματα
λειτουργίας της κρατικής μηχανής; Κανείς μας δεν μπορεί να εξαιρέσει τον
εαυτό του και όλοι έχουμε το μερίδιο της ευθύνης μας αλλά πραγματικά γιατί, όταν
μια ιδιωτική επιχείρηση ευημερεί, τα εύσημα πηγαίνουν στον επιχειρηματία, ενώ
όταν μια κρατική επιχείρηση παρουσιάζει προβλήματα η ευθύνη είναι των
εργαζομένων; Ποιος μας έχει οδηγήσει σε αυτό τον τρόπο σκέψης και τίνος
συμφέροντα εξυπηρετούνται από αυτήν τη θεώρηση;
Το κρατικό μοντέλο στη χώρα μας είναι συνώνυμο με την
κομματική εξουσία. Το κόμμα που κέρδιζε τις εκλογές τις τελευταίες δεκαετίες
έπαιρνε το κράτος ως λάφυρο της μάχης των εκλογών. Όλοι αυτοί που κινούσαν τα
γρανάζια του κομματικού μηχανισμού, όλοι αυτοί που αγόραζαν τις ψήφους έπρεπε
να πληρώσουν και η πληρωμή γινόταν σε θέσεις. Όσο πιο μεγάλο σε ιεραρχία το
κομματικό στέλεχος, τόσο υψηλότερη η θέση που του δινόταν ως ανταμοιβή για τις
ψήφους που έφερε στο κόμμα. Όλοι συμφωνούμε πλέον ότι το κριτήριο αυτό δεν
είναι το καλύτερο και διαπιστωμένα δεν μας έχει δώσει το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Αν ψάξουμε καλύτερα θα δούμε ότι μεγάλη μερίδα ανθρώπων που πέρασαν από θέσεις
προέδρων, διευθυνόντων συμβούλων, υφυπουργών, γενικών γραμματέων υπουργείων
κτλ.μετά τη θητεία τους συνέχισαν σαν στελέχη ιδιωτικών εταιρειών και σε αρκετές
περιπτώσεις επέστρεψαν πάλι στα γρανάζια της κρατικής μηχανής. Ποια συμφέροντα
λοιπόν πιστεύουμε ότι εξυπηρετούσαν όλο το χρονικό διάστημα που κατείχαν θέσεις
δημοσίων αξιωμάτων;
Το κρατικό μοντέλο στην ΕΥΑΘ και η κατεύθυνσή του
Στην εταιρεία ύδρευσης αποχέτευσης Θεσσαλονίκης (ΕΥΑΘ), η
κατάσταση δεν ήταν διαφορετική από αυτήν που περιέγραψα έως τώρα. Κοντόφθαλμες,
δίχως όραμα, με μόνο ενδιαφέρον την προσωπική προβολή και τις προσωπικές
δημόσιες σχέσεις με δημόσιο χρήμα, ήταν κατά κύριο λόγο οι διοικήσεις που την
είχαν αναλάβει. Εξυπηρέτησαν σε μεγάλο βαθμό την απαξίωση της εταιρείας στα
μάτια των πολιτών με τελικό σκοπό την πώληση της. Ο αρχικός άλλωστε σχεδιασμός
και η δημιουργία της ΕΥΑΘ Παγίων, η οποία έχει στην κατοχής της τα πάγια και
είναι επιφορτισμένη με τη δημιουργία των υποδομών, και της ΕΥΑΘ ΑΕ, που είναι
επιφορτισμένη με τη διαχείριση, διανομή, συντήρηση και τιμολογιακή πολιτική,
εξυπηρετεί την πώληση της εταιρείας.
Πιο απλά, τα δίκτυα και οι εγκαταστάσεις ανήκουν στην ΕΥΑΘ
Παγίων, άρα η αντικατάσταση φθαρμένων ή ελλιπώς συντηρημένων υποδομών (δικτύων,
μηχανολογικού εξοπλισμού κτλ.), όπως και η δημιουργία νέων υποδομών (επεκτάσεις
δικτύων σε νέες περιοχές, κατασκευή δεξαμενών, 2ηφάση Διυλιστηρίου νερού κτλ.),
βαραίνουν τον έλληνα φορολογούμενο και δεν πρόκειται φυσικά να πωληθούν. Η
εκμετάλλευση, συντήρηση των υποδομών και η τιμολογιακή πολιτική ανήκουν στην
ΕΥΑΘ ΑΕ. Μια εταιρεία που δεν επιχορηγήθηκε ποτέ από το ελληνικό Δημόσιο (ούτε
όταν ήταν Οργανισμός Ύδρευσης Θεσσαλονίκης), δεν την βαραίνουν δάνεια, έχει
μόλις το 40% του προσωπικού που υπήρχε πριν την εισαγωγή της στο ΧΑΑ, δηλαδή
265 εργαζομένους, και την τελευταία 5ετία παρουσιάζει καθαρά κέρδη μετά φόρων
ύψους άνω των 80 εκατομμυρίων ευρώ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η αύξηση της κερδοφορίας εν μέσω
κρίσης για το 2011 ήταν της τάξης του 66% και τα καθαρά μετά φόρων κέρδη
20.600.000€ . Αυτή η εταιρεία πωλείται βάση ενός σχεδιασμού που έγινε πριν από
15 χρόνια και ουσιαστικά μεταφέρει τα κέρδη από το νερό που πίνουν οι
Θεσσαλονικείς στην τσέπη κάποιου ιδιώτη, ενώ το κόστος των υποδομών που θα
δημιουργηθούν ή θα αντικατασταθούν θα πληρώνεται από τον έλληνα πολίτη.
Ιδιωτικοποίηση του νερού. Γιατί;
Η ιστορία μάς διδάσκει ότι όλες οι οργανωμένες κοινωνίες και
ο πολιτισμός έχει αναπτυχθεί γύρω από περιοχές με καθαρό νερό. Οι πόλεις
πάντοτε χτίζονταν σε περιοχές που είχαν πόσιμο νερό και αυτό γιατί δίχως νερό
δεν υπάρχει ζωή. Η χρήση του νερού είναι άλλωστε δείγμα πολιτισμού από μόνη
της. Η αφθονία του επιτρέπει στον άνθρωπο και τα άλλα έμβια όντα να υπάρχουν, στη
δε γη να παράγει άφθονους καρπούς και έτσι να υπάρχει ευημερία.
Οι φωνές των επιστημόνων που μιλούν εδώ και πολλά χρόνια για
την επιδείνωση των κλιματικών συνθηκών και την έλλειψη νερού δεν είναι λίγες.
Άσχετα με το ποια είναι η αντιμετώπιση του φαινομένου, ζούμε την αύξηση της
θερμοκρασίας του πλανήτη και τα αποτελέσματά της. Κάποιοι επιχειρηματίες
στοιχημάτισαν εδώ και δεκαετίες στις μελέτες των επιστημόνων αυτών και
επένδυσαν στο νερό. Οι ίδιοι άνθρωποι που είναι μεγαλομέτοχοι στις εταιρείες
διαχείρισης του νερού, κρύβονται πίσω από τις εταιρείες εμφιάλωσης νερού. Όταν
σε συνθήκες έλλειψης υδατικών αποθεμάτων ελέγχεις το νερό, τότε ελέγχεις
το πολίτευμα, ελέγχεις την ίδια τη ζωή. Είσαι ένας μικρός θεός.
Το ιδιωτικό μοντέλο στον κόσμο και την Ευρώπη
Η ιδιωτικοποίηση του υδάτινου πλούτου δεν είναι κάτι
καινούργιο και έχει πολλά να μας διδάξει. Ξεκίνησε με την επιβολή του
νεοφιλελευθερισμού στη Λατινική Αμερική μέσω δικτατοριών. Η επιβολή του
δόγματος Φρίντμαν στις ανθούσες οικονομίες της Λατινικής Αμερικής είχε σαν
αποτέλεσμα τη δημιουργία εκατομμυρίων φτωχών και μερικών χιλιάδων υπερβολικά
πλουσίων. Ο υπερβολικός δανεισμός οδήγησε τις χώρες της Λατινικής Αμερικής στην
αγκαλιά του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Ένας από τους πρώτους στόχους του
ΔΝΤ είναι η ιδιωτικοποίηση των εταιρειών υδάτων σε κάποιες περιπτώσεις των πηγών
και των ποταμών. Υψηλόβαθμα στελέχη του ΔΝΤ είναι στελέχη των μεγάλων
πολυεθνικών που λυμαίνονται τον υδάτινο πλούτο παγκοσμίως. Η διαπλοκή δεν είναι
μόνο ελληνικό φαινόμενο όπως αποδεικνύεται από πληθώρα παραδειγμάτων.
Στη Λατινική Αμερική η ιδιωτικοποίηση του νερού, ενώ
υποστηριζόταν ότι θα έφερνε επενδύσεις σε υποδομές, βελτίωση των παρεχόμενων
υπηρεσιών και μείωση του κόστους των τιμολογίων, απεναντίας έφερε σε κάποιες
χώρες ακόμη και την απαγόρευση πρόσβασης των πολιτών στο νερό των ποταμών, των
πηγών και συλλογής βρόχινου νερού. Στο σύνολο των χωρών δε, σήμανε υπερβολικές
αυξήσεις στα τιμολόγια χρήσης αλλά και σύνδεσης στο δίκτυο διανομής. Οι
διακοπές νερού σε οικογένειες που δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα υπερβολικά
τιμολόγια ήταν καθημερινό φαινόμενο και οδήγησε στην απώλεια της αξιοπρέπειας,
την εμφάνιση ασθενειών και την εξαθλίωση. Για να αποκτήσουν ξανά στις χώρες
αυτές οι πολίτες τα δίκτυα χρειάστηκε να δώσουν μεγάλους αγώνες και να
θυσιαστούν ανθρώπινες ζωές.
Στην υπόλοιπο πλανήτη (ΗΠΑ, Αυστραλία, Ασία, Ευρώπη) οι
ιδιωτικοποιήσεις σερβιρίστηκαν με τον ίδιο τρόπο. Υποσχέθηκαν επενδύσεις,
δημιουργία θέσεων εργασίας, βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και μείωση
τιμολογίων, αλλά τα αποτελέσματα ήταν τα ίδια. Καμία επένδυση, μείωση της
ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και φυσικά μεγάλη αύξηση των τιμολογίων.
Τα αρνητικά αποτελέσματα της ιδιωτικοποίησης, όπου αυτή
εφαρμόστηκε, είναι ο μόνος λόγος της προσπάθειας των πολιτών να ανακτήσουν τον
έλεγχο των εταιρειών ύδρευσης. Έτσι, μερικές δεκαετίες μετά οι πόλεις και οι
χώρες, η μια μετά την άλλη, ξαναπαίρνουν τον έλεγχο των εταιρειών υδάτων στα
χέρια τους. Στο Παρίσι του κου Ολάντ, ο δήμος πήρε το 2011 πίσω τη διαχείριση
του νερού από τις γαλλικές πολυεθνικές Suez και Veolia έπειτα από 25 χρόνια
αποτυχημένης ιδιωτικής διαχείρισης. Στο Βερολίνο της κας Μέρκελ ο Δήμος μαζί με
τους κατοίκους διεξάγουν ένα σκληρό αγώνα για να πάρουν πίσω τη διαχείριση του
νερού τους από τη γαλλική Veolia και τη γερμανική RWE. Πληθώρα πόλεων της
Ευρώπης γυρνούν την πλάτη στο ιδιωτικό μοντέλο και στρέφονται πίσω στο κρατικό
ή δημοτικό. Το ιδιωτικό μοντέλο που φουσκώνει τις τσέπες των μεγαλομετόχων των
πολυεθνικών και αδειάζει τις τσέπες των πολιτών έχει πλέον αποτύχει. Το
αποτυχημένο ιδιωτικό μοντέλο που δεν μπορούν να εφαρμόσουν στις χώρες τους η κα
Μέρκελ και ο κος Ολάντ προσπαθούν να το επιβάλουν στη χώρα μας και δυστυχώς η
ελληνική κυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου-Κουβέλη δηλώνει ότι θα το δεχτεί. Γιατί;
Η πρόταση των εργαζομένων και των πολιτών της Θεσσαλονίκης
Πιστεύουμε ότι αν και το κρατικό μοντέλο είναι σαφώς
καλύτερο και οικονομικότερο για τους πολίτες από το ιδιωτικό, δεν είναι η λύση
στη διαχείριση του νερού μας. Είναι καιρός η διαχείριση του νερού να περάσει
στα χέρια των πολιτών. Έτσι, θα επιτευχθεί αξιοκρατία, διαφάνεια στις προμήθειες,
τις εργολαβίες (αν και όποτε χρειάζονται), πραγματικός έλεγχος στη διοίκηση και
απόδοση ευθυνών σε τυχόν ατασθαλίες. Θα επιτευχθεί μείωση τιμολογίων μια και
όταν η εταιρεία ανήκει στους πολίτες δεν θα υπάρχει λόγος να παράγει κέρδη παρά
μόνο για τις επενδύσεις σε υποδομές και τη βελτίωση της ποιότητας των
υπηρεσιών. Θα μπορεί να επιτευχθεί μεταφορά τεχνογνωσίας σε άλλες δημόσιες ή
δημοτικές επιχειρήσεις ίδιου αντικειμένου μια και το όφελος θα καταλήγει σε
πολίτες της χώρας μας. Θα μπορεί να υπάρξει πραγματική συνεργασία με τα
Πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας για τη βελτίωση της λειτουργίας αλλά και την
ανάπτυξη νέων τεχνολογιών που θα βελτιώσουν τις συνθήκες υδροδότησης τόσο των
ηπειρωτικών όσο και των νησιωτικών περιοχών που δεν τυγχάνουν της ίδιας
επάρκειας νερού. Θα διασφαλιστεί η δημόσια υγεία και η προστασία του
περιβάλλοντος και θα ανέλθει το βιοτικό επίπεδο όλων των πολιτών. Θα μπορεί να
ασκηθεί κοινωνική πολιτική με διαφορετικές επενδύσεις αλλά και τιμολόγια σε
υποβαθμισμένες περιοχές, πολυμελής οικογένειες και άνεργους. Η βελτίωση της
ποιότητας θα σημάνει εξοικονόμηση χρημάτων από την αγορά εμφιαλωμένου νερού που
θα μπορέσουν οι οικογένειες να χρησιμοποιήσουν για άλλες ανάγκες τους. Τέλος θα
επιστρέψουν οι δημόσιες βρύσες στα πάρκα, και το χρήμα δεν θα αποτελεί
προϋπόθεση για να μπορεί να παραμείνει ο πολίτης στη ζωή και την αξιοπρέπεια.
Κοιτάζοντας το μέλλον από την ίδια σκοπιά οι εργαζόμενοι και
οι πολίτες της Θεσσαλονίκης ενώνουμε τις δυνάμεις μέσα από την κίνηση πολιτών
με το όνομα Κίνηση 136 γιατί, εκτός από εργαζόμενοι, είμαστε πολίτες αυτής της
πόλης, αυτής της χώρας.
Για να φτιάξουμε τη ζωή όπως τη θέλουμε χρειάζεται όραμα και
να κάνει ο καθένας ό,τι μπορεί για το σύνολο και την κοινωνία. Μέσα από
συλλογικές προσπάθειες μπορούμε να ξαναανακαλύψουμε τους εαυτούς μας και να
αφήσουμε έναν καλύτερο κόσμο στα παιδιά μας και τις επόμενες γενιές. Ας
ξαναχτίσουμε τη δημοκρατία μας όπως πραγματικά τη θέλουμε αρχίζοντας από το
νερό.
*Ο Κώστας Μαριόγλου είναι πρόεδρος του σωματείου εργαζομένων
ΕΥΑΘ.
(Το κείμενο αναδημοσιεύεται από το 8ο τεύχος του UNFOLLOW )